Μια νέα μορφή εθισμού
Ο εθισμός στο διαδίκτυο είναι ένα καινούριο φαινόμενο, καθώς το internet διείσδυσε όλο και περισσότερο στη ζωή μας τα τελευταία χρόνια. Κατ’ επέκταση, οι ειδικοί της ψυχιατρικής βρίσκονται σε αμηχανία μπροστά στην ανάγκη εξεύρεσης ικανοποιητικού ορισμού και μελέτης αυτού του φαινομένου. Η τεχνολογία έχει εξελιχθεί τόσο στις μέρες μας που έχει µπει στην καθημερινότητα µας και παρόλο των πλεονεκτημάτων που μας προσφέρει το διαδίκτυο, μπορεί να µας επηρεάσει και αρνητικά.
Τα τελευταία χρόνια ο χρόνος που αναλώνει ο μέσος χρήστης συνδεδεμένος στο διαδίκτυο είναι ολοένα και περισσότερος. Το διαδίκτυο, αποτελεί πλέον στοιχείο της ζωής μας και ο τρόπος που χρησιμοποιείται σχετίζεται κατά πολύ με τις σύγχρονες ανάγκες των ανθρώπων. Όπου αυτό οδηγεί ενίοτε και σε µια μορφή εξάρτησης. Ένα φαινόμενο που πήρε μεγαλύτερες διαστάσεις μετά το 1996, όταν αρκετοί ειδικοί ψυχίατροι και ψυχολόγοι θεώρησαν ότι η υπερβολική ενασχόληση µε τον υπολογιστή μπορεί να προκαλέσει εθισμό και αναγνώρισαν το συγκεκριμένο πάθος ως αυθύπαρκτη διαταραχή και εξάρτηση, µε παρόμοια κριτήρια µε αυτά άλλων εξαρτήσεων.
Μιλώντας για τον εθισμό του διαδικτύου αναφερόμαστε στην αδυναμία ελέγχου της χρήσης του διαδικτύου όπου οδηγεί σε αισθήματα πίεσης, άγχους και δυσλειτουργικής συμπεριφοράς σε καθημερινές δραστηριότητες. Σύμφωνα με την Ελληνική Εταιρεία Μελέτης της Διαταραχής Εθισμού στο Διαδίκτυο, υπάρχουν πολλά είδη εθισμού στο διαδίκτυο, όπου οι συνηθέστερες αυτών έγκειται στο διαδικτυακό σεξ και την θέαση διαδικτυακού πορνογραφικού υλικού. Εφαρμογές όπως τα chat rooms και το messaging μπορούν επίσης να αποκτήσουν καταναγκαστικά στοιχεία, αλλά και το φαινόμενο του τυχερού παιχνιδιού στο διαδίκτυο, αφού αποτελεί τη συχνότερη «πρώτη γνωριμία» των παιδιών και των εφήβων με αυτό.
Ένας δόκιμος ορισμός που έχει δοθεί για αυτή τη νέα μορφή εξάρτησης είναι από τον Goldberg (1995), όπου έγινε δημοφιλής με την καινοτόμο έρευνα της Young (1996), και αναφέρεται στην «καταναγκαστική, υπερβολική χρήση του διαδικτύου και τον εκνευρισμό ή δυσθυμική συμπεριφορά που παρουσιάζεται κατά τη στέρησή της» (Mitchell, 2000).
Αίτια – Συμπτώματα – Πληθυσμός
Ως συνηθέστερες αιτίες αυτής της δυσλειτουργικής συμπεριφοράς που έχουν καταγραφεί, είναι οικογενειακές δυσλειτουργίες ή συγκρούσεις ή δυσκολίες στην επικοινωνία, έλλειψη επίβλεψης από γονείς, χαμηλή αυτοεκτίμηση, κοινωνική απομάκρυνση, αίσθημα μοναξιάς, κατάθλιψη ή και η υπερκινητικότητα.
Τα συνηθέστερα συμπτώματα που έχουν καταγραφεί σε ψυχολογικό επίπεδο είναι: η αίσθηση ευφορίας κατά τη διάρκεια της χρήσης του διαδικτύου, η αδυναμία διακοπής της δραστηριότητας, η αναζήτηση όλο και περισσότερου χρόνου για ενασχόληση με αυτό, η παραμέληση οικογένειας, φίλων και κοινωνικής ζωής, η αίσθηση θλίψης όταν δεν βρίσκεται το άτομο στο διαδίκτυο ή δεν έχει άμεσα πρόσβαση σε αυτό και το να ψεύδεται για τη χρήση του διαδικτύου.
Στα σωματικά συμπτώματα έχουν καταγραφεί οι: διατροφικές διαταραχές, διαταραχές ύπνου, μυοσκελετικές παθήσεις, μειωμένη αθλητική δραστηριότητα, ξηρά μάτια ή και μυωπία, ημικρανίες, παραμέληση προσωπικής υγιεινής.
Ένα φαινόμενο που συνήθως το συναντάμε αρχικά στην πρώιμη εφηβεία ή και σε μικρότερη ηλικία, με έξαρση στη μέση εφηβεία (15-17 χρονών), μια περίοδο της ζωής του ανθρώπου όπου κανείς πειραματίζεται και σταδιακά αυτονομείται. Σε αυτές τις ηλικίες η κύρια ενασχόληση είναι με τα ηλεκτρονικά διαδικτυακά παιχνίδια. Ένας ακόμα πληθυσμός υψηλού κινδύνου είναι αυτός των φοιτητών, όπου βρίσκονται μακριά από τον οικογενειακό έλεγχο. Επίσης συναντάμε αυτό το φαινόμενο σποραδικά και σε ενήλικες, όπου κυρίως έχουμε υπέρμετρη ενασχόληση με κοινωνική δικτύωση, διαδικτυακό τζόγο και διαδικτυακή πορνογραφία.
Αντιμετώπιση
Ο Young (1999a) υποστηρίζει ότι πολλοί άνθρωποι πιστεύουν ότι ο μόνος τρόπος για να θεραπευτεί ο εθισμός στο διαδίκτυο είναι να σταματήσουν να χρησιμοποιούν το Διαδίκτυο, να αποσυνδέσουν ή να πετάξουν τον υπολογιστή. Ωστόσο, δεν συμφωνούν οι μελετητές με αυτό το “όλα ή τίποτα” σχέδιο θεραπείας. Οι Orzack και Orzack (1999), για παράδειγμα, υποστηρίζουν ότι η θεραπεία του εθισμού δεν μπορεί να είναι η πλήρης αποχή. Θα πρέπει να αντιμετωπίζεται σαν π.χ. μια διατροφική διαταραχή όπου ο στόχος είναι να εξομαλύνει τη χρήση.
Για την αντιμετώπιση του φαινομένου ωφελεί η συμβουλευτική παρέμβαση στην οικογένεια, το γνωστικό- συμπεριφορικό μοντέλο θεραπείας και οι ομάδες απεξάρτησης. Ιδιαίτερα σημαντική για την αντιμετώπιση του εθισμού στα παιδιά και στους εφήβους είναι η ύπαρξη κοινής στάσης των γονέων, η παροχή υποστήριξης αλλά όχι κάλυψης και η τοποθέτηση του υπολογιστή σε ένα ορατό σημείο στο σπίτι και όχι στο δωμάτιο του παιδιού. Σημαντικό ρόλο στην αντιμετώπιση του εθισμού στο διαδίκτυο έχει και η συμβουλευτική στην οικογένεια, έτσι ώστε να δημιουργηθεί ένα υποστηρικτικό πλαίσιο, που θα δράσει ευοδωτικά στη θεραπεία.
Πρόληψη
Επειδή η πρόληψη είναι ο καλύτερος τρόπος αντιμετώπισης, είναι χρήσιμο να γίνει αναφορά σε κάποια βασικά θέματα που είναι να γνωρίζει κάθε γονιός. Αρχικά, είναι πολύ σημαντικό να θέτει κανείς όρια από μικρή ηλικία αλλά και να φροντίζει να τα τηρεί. Το παιδί αισθάνεται σταθερότητα και ασφάλεια. Δε χρειάζεται να είναι όρια υπερβολικά ή καταπιεστικά. Και είναι καλό να εξηγούνται έτσι ώστε να έχουν και νόημα για να μπορούν να ακολουθούνται. Η συζήτηση με τα παιδιά δείχνει ότι υπάρχει σεβασμός και λαμβάνεται υπόψη οι απόψεις τους, προκειμένου η πειθαρχία να μην είναι αποτέλεσμα φόβου. Επιπλέον, είναι ο γονιός να είναι ο ίδιος γνώστης του διαδικτύου. Είναι ορθό ο υπολογιστής να βρίσκεται σε ένα κοινό χώρο μέσα στο σπίτι, ώστε ο έλεγχος να είναι ευκολότερος και να αποφεύγεται η απομόνωση του παιδιού. Απαραίτητο για την ασφάλεια των παιδιών είναι να γίνεται χρήση των φίλτρων που μπορούν να μπλοκάρουν τη χρήση ακατάλληλων ιστοσελίδων.
Οι γονείς είναι να είναι κοντά στα παιδιά τους, διαθέσιμοι για επικοινωνία, έτσι ώστε σε περίπτωση παρενόχλησης ή εκφοβισμού του παιδιού, να μπορεί να εμπιστευτεί το γονιό. Και είναι να ενημερώσει κανείς τα παιδιά του και να μιλήσει μαζί τους για το τι είναι ο εθισμός του διαδικτύου. Πολύ σημαντικό λοιπόν να κρατάει κανείς στο μυαλό του ότι η ποιοτική επικοινωνία με τα παιδιά και η συναισθηματική ικανοποίηση τους από τη σχέση τους με τους γονείς βοηθούν στη τοποθέτηση και εφαρμογή ορίων μέσα στο σπίτι, όπως και την αποφυγή του εθισμού στο διαδίκτυο.
Και ενώ είναι βέβαιο πως οι τεχνολογίες μας επηρεάζουν τόσο σε θετικό όσο και σε αρνητικό βαθμό, είναι πλέον όμως μέσα στη καθημερινότητα του σύγχρονου ανθρώπου. Η συζήτηση για αυτά τα θέματα είναι για την κατανόηση και την απόκτηση γνώσης, δεν είναι για να προκαλέσει φόβο, αλλά για να μπορεί ο καθένας να αξιολογήσει την όποια κατάσταση και αν χρειαστεί, να προβεί σε τρόπους αντιμετώπισης όσο το δυνατόν πιο έγκαιρα.
Βιβλιογραφία
1. Ελληνικό Κέντρο Ασφαλούς Διαδικτύου
2. Σφακιανάκης Εμμανουήλ, Σιώμος Κωνσταντίνος, Φλώρος Γεώργιος. “Εθισμός στο διαδίκτυο και άλλες διαδικτυακές συμπεριφορές υψηλού κινδύνου”. Εκδόσεις Λιβάνης (2012).
3. Charlton, J.P. and I.D.W. Danforth, Validating the distinction between computer addiction and engagement: online game playing and personality. Behaviour & Information Technology, 2010.